روش درمان انسداد ریه (COPD): راهکارهای دارویی، غیر دارویی و تغذیه‌ای

انسداد مزمن ریوی، از جمله بیماری‌هایی است که خروج دی اکسید کربن از ریه‌ها را به دلیل آسیب‌هایی که به مجاری هوایی وارد شده محدود می‌کند. این بیماری، مادام العمر با فرد است؛ اما می‌توان با تشخیص به موقع و کنترل آن، طول عمر و کیفیت زندگی افراد مبتلا را بهبود بخشید. در این مقاله درباره روش‌های تشخیص (COPD) و کنترل آن توضیحاتی ارائه می‌دهیم.

روش‌های تشخیص بیماری مزمن انسداد ریوی چیست؟

از آنجا که ممکن است علائم بیماری انسداد ریوی مزمن (COPD) مشابه سایر بیماری‌های ریوی باشد تشخیص آن هم اغلب ممکن است دشوار باشد. بسیاری از افراد مبتلا به COPD ممکن است تا زمانی که بیماری به مرحله پیشرفته نرسد تشخیص داده نشوند.   

پزشک متخصص ریه برای تشخیص بیماری شما علائم را بررسی کرده و در مورد سابقه خانوادگی و پزشکی شما و هرگونه مواجهه با عوامل محرک ریه به ویژه دود سیگار سؤال می‌کند. سپس معاینه فیزیکی انجام می‌دهد که شامل گوش دادن به صدای ریه‌ها نیز می‌شود. همچنین ممکن است برای تشخیص بیماری برخی از این آزمایش‌ها را انجام دهید:

1. آزمایش‌های عملکرد ریه 

این آزمایش‌ها برای سنجش عملکرد ریه‌های شما انجام می‌شوند. این تست‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

اسپیرومتری

در این آزمایش شما از طریق یک لوله متصل به دستگاه هوا را به سرعت و با قدرت بازدم می‌کنید. دستگاه میزان هوایی که ریه‌ها می‌توانند نگه دارند و سرعت حرکت هوا به داخل و خارج ریه‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. اسپیرومتری بیماری COPD را تشخیص داده و میزان محدودیت جریان هوا را نشان می‌دهد.

آزمایش حجم ریه

این آزمایش میزان هوایی که ریه‌ها در زمان‌های مختلف هنگام دم و بازدم نگه می‌دارند را اندازه‌گیری می‌کند.

آزمایش انتشار ریه

این آزمایش نشان می‌دهد بدن چقدر خوب اکسیژن و دی‌اکسید کربن را بین ریه‌ها و خون مبادله می‌کند.

پالس اکسیمتری

این آزمایش ساده با استفاده از یک دستگاه کوچک که روی انگشت شما قرار می‌گیرد میزان اکسیژن خون را اندازه‌گیری می‌کند. درصد اکسیژن در خون اشباع اکسیژن نامیده می‌شود. همچنین ممکن است تست پیاده‌روی شش‌دقیقه‌ای همراه با بررسی اشباع اکسیژن شما انجام شود.

2. تست استرس ورزشی

یک تست ورزش روی تردمیل یا دوچرخه ثابت ممکن است برای نظارت بر عملکرد قلب و ریه در حین فعالیت استفاده شود.

3. تصویربرداری

عکسبرداری با اشعه ایکس از قفسه سینه

این روش ممکن است تغییرات ریوی ناشی از COPD را نشان دهد. همچنین می‌تواند سایر مشکلات ریوی یا نارسایی قلبی را رد کند.

سی تی اسکن

سی تی اسکن جزئیات بسیار بیشتری از تغییرات ریه شما در مقایسه با عکس ساده اشعه ایکس ارائه می‌دهد. سی تی اسکن ریه می‌تواند آمفیزم و برونشیت مزمن را نشان دهد. همچنین می‌تواند به تعیین این که آیا از جراحی برای COPD سود خواهید برد یا خیر کمک کند.

آزمایش‌های عملکرد ریه و تصویربرداری همچنین می‌توانند برای پیگیری وضعیت شما در طول زمان و ارزیابی اثرگذاری درمان‌ها مورد استفاده قرار گیرند.

4. آزمایش‌های آزمایشگاهی 

تفسیر گازهای خون شریانی

این آزمایش خون اندازه‌گیری می‌کند که ریه‌های شما چقدر خوب اکسیژن را به خون وارد کرده و دی‌اکسید کربن را دفع می‌کنند.

آزمایش کمبود AAT

آزمایش‌های خون می‌توانند مشخص کنند که آیا شما مبتلا به کمبود آلفا۱آنتی تریپسین (یک بیماری ژنتیکی) هستید یا خیر.

 آزمایش‌های خون

از آزمایش‌های خون برای تشخیص COPD استفاده نمی‌شود اما ممکن است برای یافتن علت علائم شما یا رد کردن سایر شرایط به کار روند.

راه‌های درمان بیماری انسداد ریه  چیست؟

درمان بیماری انسداد ریه بر اساس شدت علائم شما و اینکه آیا اغلب دوره‌هایی دارید که علائم بدتر می‌شوند تعیین می‌شود. این دوره‌ها "تشدید بیماری" نامیده می‌شوند. درمان مؤثر می‌تواند علائم را کنترل کند سرعت پیشرفت بیماری را کاهش دهد خطر عوارض را کم کند و توانایی شما برای داشتن یک زندگی فعال را بهبود بخشد.

درمان دارویی COPD

انواع مختلفی از داروها برای درمان علائم و عوارض COPD استفاده می‌شوند. ممکن است برخی داروها را به طور منظم و برخی دیگر را در صورت نیاز مصرف کنید.

اکثر داروهای COPD با استفاده از اسپری (اینهالر) تجویز می‌شوند. این دستگاه کوچک دستی دارو را مستقیماً به ریه‌های شما می‌رساند وقتی که مه یا پودر ناشی از آن را استنشاق می‌کنید.

داروها همچنین می‌توانند با استفاده از نبولایزر تجویز شوند. این دستگاه کوچک دارای یک ماسک یا دهانه و یک شلنگ متصل به فنجان مخصوص داروی مایع است. نبولایزر داروی مایع را به مه تبدیل می‌کند تا بتوان آن را به ریه‌ها استنشاق کرد. نبولایزرها همچنین به نرم شدن خلط کمک می‌کنند. شما ممکن است یکی از این انواع نبولایزرها را داشته باشید:

• نبولایزرهای کمپرسوری یا جت: با فشار هوا به دارو آن را به مه تبدیل می‌کنند.

• نبولایزرهای اولتراسونیک: از ارتعاشات با فرکانس بالا برای ایجاد مه استفاده می‌کنند.

• نبولایزرهای مش یا ممبران: دارو را از طریق یک درپوش مشبک با سوراخ‌های ریز به بیرون می‌فشارند تا مه ایجاد شود.

1. گشادکننده‌های برونش (برونکودیلاتورها)

گشادکننده‌های برونش داروهایی هستند که معمولاً به صورت اسپری (اینهالر) عرضه می‌شوند. این داروها عضلات اطراف مجاری هوایی را شل می‌کنند. این عمل می‌تواند به کاهش سرفه و تنفس راحت‌تر کمک کند. بسته به شدت بیماری COPD شما ممکن است به یک گشادکننده برونش کوتاه‌اثر قبل از فعالیت‌ها یک گشادکننده برونش طولانی‌اثر که هر روز استفاده می‌کنید یا هر دو نیاز داشته باشید.

نمونه‌هایی از گشادکننده‌های برونش کوتاه‌اثر شامل موارد زیر است:

• آلبوترول (ProAir, Ventolin, Proventil)

• ایپراتروپیوم (Atrovent)

• لوالبوترول (Xopenex)

یک نمونه از اسپری ترکیبی گشادکننده برونش کوتاه‌اثر ترکیب ایپراتروپیوم برومایدآلبوترول (Combivent Respimat) است.

2. کورتيكواستروئيدهاي استنشاقي

کورتيكواستروئيدهاي استنشاقي كه معمولاً به آنها "استروئيد" گفته مي‌شود داروهایی هستند که التهاب (ورم و حساسیت) درون لوله‌های تنفسی ریه‌های شما را کاهش می‌دهند. به این ترتیب مي‌توانند از تشديد علائم COPD جلوگيري كنند. عوارض جانبي استروئيدهاي استنشاقي ممكن است شامل كبودي عفونت‌هاي دهان و گرفتگي صدا باشد. اين داروها در صورتي مفيد هستند كه اغلب دوره‌هاي تشديد علائم COPD را تجربه مي‌كنيد.

نمونه‌های رایج کورتیکواستروئیدهای استنشاقی

1. بکلومتازون (Beclomethasone)

• نام‌های تجاری: Qvar، Beclazone

2. بودزوناید (Budesonide)

• نام‌های تجاری: Pulmicort، Rhinocort (برای بینی)

• نکته: این دارو اغلب در دستگاه‌های نبولایزر (بخور) نیز استفاده می‌شود.

3. اسپري‌هاي تركيبي

برخي اسپري‌هاي تركيبي شامل بيش از يك نوع گشادكننده برونش هستند.

نمونه‌هايي از اين داروها عبارتند از:

 اكليدينيوم برومایدفورمترول فومارات (Duaklir Pressair)

 گليكوپيرولاتفورمترول فومارات (Bevespi Aerosphere)

 تيوتروپيوم برومایداولوداترول (Stiolto Respimat)

 اومكلیدینیومویلانترول (Anoro Ellipta)

سایر اسپری‌های ترکیبی

4. کورتیکواستروئیدهای خوراکی

کورتیکواستروئیدهای خوراکی، داروهای قرص یا شربتی هستند که یک ماده قوی ضدالتهاب را در کل بدن شما پخش می‌کنند. برای دوره‌هایی که علائم COPD تشدید می‌شوند مصرف کوتاه‌مدت کورتیکواستروئیدهای خوراکی (مثلاً به مدت ۳ تا ۵ روز) ممکن است از بدتر شدن بیشتر COPD جلوگیری کند.

نمونه‌های رایج کورتیکواستروئیدهای خوراکی

1. پردنیزولون (Prednisolone)

• پردنیزون (Prednisone) (که در بدن به پردنیزولون تبدیل می‌شود)

• این داروها از رایج ترین و پراستفاده ترین انواع کورتیکواستروئیدهای خوراکی هستند.

• کاربرد: برای حملات شدید آسم، آلرژی‌های جدی، بیماری‌های روماتیسمی و خودایمنی.

2. متیل پردنیزولون (Methylprednisolone)

• نام تجاری: Medrol

• این دارو قدرتمندتر از پردنیزولون است.

3. دگزامتازون (Dexamethasone)

• این دارو بسیار قوی است (اثر آن حدود ۲۵-۳۰ برابر پردنیزولون است).

• کاربرد: در موارد بسیار شدید مانند شوک آنافیلاکسی، التهاب مغز، یا به عنوان بخشی از شیمی‌درمانی برخی سرطان‌ها استفاده می‌شود.

5. مهارکننده‌های فسفودی‌استراز‐4

مهارکننده‌های فسفودی‌استراز-۴ داروهایی هستند که با یک مکانیسم کاملاً متفاوت و هوشمند، به کاهش التهاب در ریه‌ها و سایر قسمت‌های بدن کمک می‌کنند. به زبان ساده: آنها مانند یک "مأمور تنظیم‌کننده" هستند که از شدت گرفتن واکنش‌های التهابی در بدن جلوگیری می‌کنند. عوارض جانبی رایج شامل حالت تهوع اسهال و کاهش وزن است. از روفلومیلاست برای پیشگیری از حملات تشدید بیماری و کاهش دفعات وقوع آن استفاده می‌شود.

نمونه‌ رایج مهارکننده‌های فسفودی‌استراز-4

روفلومیلاست (Roflumilast)

• نام تجاری: دالیرسپ (Daliresp)

• کاربرد اصلی: برای کاهش شدت حملات (تشدیدها) در بیماران مبتلا به COPD شدید که دارای برونشیت مزمن هستند. این دارو به صورت قرص مصرف می‌شود.

تئوفیلین 

زمانی که سایر درمان‌ها مؤثر نبوده یا هزینه یک عامل محدودکننده است تئوفیلین (Elixophyllin, Theo24, Theochron) که دارویی کم‌هزینه‌تر است ممکن است به تنفس راحت‌تر و پیشگیری از حملات تشدید علائم کمک کند. عوارض جانبی آن به دوز دارو بستگی دارد و ممکن است شامل حالت تهوع و مشکل در خواب باشد. از آزمایش خون معمولاً برای پایش سطح خونی تئوفیلین استفاده می‌شود. اگر سطح خونی دارو بیش از حد بالا باشد امکان بروز بینظمی ضربان قلب و تشنج وجود دارد.

6. آنتی‌بیوتیک‌ها

عفونت‌های تنفسی مانند برونشیت حاد ذات‌الریه و آنفولانزا می‌توانند علائم COPD را بدتر کنند. آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است به درمان این دوره‌های تشدید علائم COPD کمک کنند اما معمولاً برای پیشگیری از عفونت توصیه نمی‌شوند. برخی مطالعات نشان می‌دهند که آنتی‌بیوتیک‌های خاصی مانند آزیترومایسین (Zithromax) به پیشگیری از حملات تشدید COPD کمک می‌کنند. اما عوارض جانبی و مسئله مقاومت آنتی‌بیوتیکی ممکن است استفاده از آنها را محدود کند.

درمان غیر دارویی COPD چگونه است؟

درمان بیماری انسداد ریوی مزمن می‌تواند با استفاده از روش‌های اکسیژن درمانی برنامه توانبخشی ریوی و درمان غیرتهاجمی ونتیلاسیون در منزل انجام شود.

1. ترک سیگار 

مهم‌ترین گام در هر برنامه درمانی برای COPD ترک کامل سیگار است. ترک سیگار می‌تواند از بدتر شدن COPD و مشکل‌تر شدن تنفس جلوگیری کند. اما ترک سیگار آسان نیست به‌ویژه اگر قبلاً خودداری کنید.

2. اکسیژن درمانی 

سعی کرده‌اید و موفق نبوده‌اید. همچنین تا حد امکان از قرار گرفتن در معرض دود دست‌دوم سیگار اگر سطح اکسیژن خون شما پایین باشد ممکن است به اکسیژن مکمل نیاز داشته باشید. این اکسیژن اضافی می‌تواند از طریق ماسک یا لوله پلاستیکی مخصوص که در بینی قرار می‌گیرد به ریه‌های شما منتقل شود. این تجهیزات به مخزن اکسیژن متصل می‌شوند. دستگاه‌های سبک و قابل حمل به شما کمک می‌کنند که تحرک بیشتری داشته باشید.

برخی از افراد مبتلا به COPD تنها در هنگام فعالیت یا خواب از اکسیژن استفاده می‌کنند. برخی دیگر نیز به طور دائمی به اکسیژن نیاز دارند. اکسیژن درمانی می‌تواند کیفیت زندگی را بهبود بخشد و طول عمر را افزایش دهد.

3. برنامه توانبخشی ریوی 

این برنامه‌ها معمولاً شامل آموزش سلامت تمرینات ورزشی تکنیک‌های تنفسی توصیه‌های تغذیه‌ای و مشاوره می‌شوند. شما با متخصصان مختلفی کار خواهید کرد که برنامه توانبخشی را متناسب با نیازهای شما تنظیم می‌کنند.

توانبخشی ریوی پس از دوره‌های تشدید علائم ممکن است احتمال بستری شدن مجدد در بیمارستان را کاهش دهد. همچنین این برنامه به شما امکان می‌دهد در فعالیت‌های روزمره مشارکت بیشتری داشته باشید و کیفیت زندگی شما را بهبود می‌بخشد.

4. درمان غیرتهاجمی با ونتیلاتور در منزل 

این روش درمان انسداد ریه ممکن است برای برخی از افراد مبتلا به COPD شدید از بروز دوره‌های تشدید علائم جلوگیری کند. تحقیقات برای تعیین بهترین روش‌های استفاده از این درمان در منزل ادامه دارد.

استفاده از دستگاه‌های کمک تنفسی در محیط بیمارستان مانند فشار هوایی مثبت دو سطحی (BiPAP) در منزل و در طول شب ممکن است به برخی از افراد مبتلا به COPD کمک کند. دستگاه درمان غیرتهاجمی ونتیلاسیون به ماسکی متصل می‌شود که روی دهان و بینی شما قرار می‌گیرد. BiPAP به تنفس راحت‌تر کمک کرده و ممکن است احتمال بازگشت به بیمارستان را کاهش دهد. همچنین میزان دی‌اکسید کربنی که در بازدم در ریه‌های شما باقی می‌ماند را کاهش می‌دهد. میزان بیش از حد دی‌اکسید کربن می‌تواند منجر به نارسایی حاد تنفسی و نیاز به بستری در بیمارستان شود.

تغذیه بیماران COPD بهتر است چگونه باشد؟ 

برای افراد مبتلا به COPD فرآیند تنفس به انرژی بیشتری نیاز دارد. عضلات آن ها ممکن است تا ۱۰ برابر بیشتر از یک فرد بدون COPD به کالری نیاز داشته باشند.

غذاهایی که می‌خورید مواد مغذی مانند کربوهیدرات‌ها چربی‌ها و پروتئین‌ها را برای بدن شما فراهم می‌کنند. مصرف یک رژیم غذایی با کربوهیدرات کمتر و چربی بیشتر ممکن است به تنفس راحت‌تر شما کمک کند. به این منظور ضروری است کربوهیدرات های پیچیده مانند نان و پاستای سبوس‌دار میوه‌های تازه و سبزیجات را انتخاب کنید.

رژیم غذایی مناسب برای بیماران COPD شامل موارد زیر است:

• فیبر

مصرف روزانه ۲۰ تا ۳۰ گرم فیبر از منابعی مانند نان سبوس‌دار پاستا آجیل دانه‌ها میوه‌ها و سبزیجات.

• پروتئین

   مصرف منبع خوب پروتئین حداقل دو بار در روز برای حفظ قدرت عضلات تنفسی. منابع خوب: شیر تخم‌مرغ پنیر گوشت ماهی مرغ آجیل و لوبیا یا نخود خشک.

• چربی‌ها

انتخاب چربی‌های غیراشباع (تک‌غیراشباع و چندغیراشباع) که فاقد کلسترول هستند. این چربی‌ها معمولاً در دمای اتاق مایع بوده و از منابع گیاهی مانند روغن کلزا گلرنگ و ذرت به دست می‌آیند.

• مکمل‌ها و هیدراتاسیون برای بیماران COPD

بسیاری از افراد مصرف یک مولتی‌ویتامین عمومی را مفید می‌دانند. اما از آنجا که اغلب بیماران COPD از استروئیدها استفاده می‌کنند مصرف طولانی‌مدت این داروها ممکن است نیاز بدن به کلسیم را افزایش دهد.

مصرف مکمل کلسیم را در نظر بگیرید و نوعی را انتخاب کنید که حاوی ویتامین D باشد. کربنات کلسیم یا سیترات کلسیم از منابع خوب کلسیم هستند. قبل از افزودن هرگونه ویتامین به برنامه روزانه حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

آیا درمان قطعی COPD وجود دارد؟

متأسفانه در حال حاضر بیماری COPD درمان قطعی ندارد. این بیماری مزمن و پیشرونده است، به این معنی که آسیب وارد شده به ریه‌ها و راه‌های هوایی معمولاً دائمی است و نمی‌توان آن را به طور کامل معکوس کرد. اما نکته بسیار مهم این است که COPD یک بیماری به شدت قابل کنترل است.

چگونه می‌توان بیماری انسداد ریوی مزمن را کنترل کرد؟

کنترل مؤثر بیماری انسداد ریوی مزمن  بر دو پایه اصلی استوار است: جلوگیری از پیشرفت بیماری و مدیریت و پیشگیری از حملات حاد.

برای جلوگیری از پیشرفت بیماری، ترک مطلق سیگار و دوری از دود ضروری است. همچنین فرد باید از درمان دارویی خود پیروی کرده و با شرکت در برنامه توانبخشی ریوی و رژیم غذایی سالم به سلامتی خود کمک کند.

پیشگیری و کنترل حملات حاد با شناسایی علائم هشداردهنده مانند تنگی نفس بیشتر از حد معمول، افزایش حجم یا تغییر رنگ خلط (به زرد یا سبز تبدیل شدن)، افزایش سرفه، خس خس سینه بیشتر، احساس خستگی مفرط و خواب‌آلودگی و تب خفیف و در دسترس داشتن داروهای استنشاقی "نجات" (کوتاه‌اثر) ممکن است. در ضمن اگر پزشک برای شما کورتون خوراکی یا آنتی‌بیوتیک جهت استفاده در هنگام حمله تجویز کرده است، همیشه مقداری از آن را در خانه ذخیره کنید.

جمع بندی

اگرچه ما هنوز نمی‌توانیم COPD را "معالجه" کنیم، اما می‌توانیم آن را به خوبی "مدیریت" کنیم. این مدیریت موفق، نیازمند یک همکاری نزدیک بین شما و پزشک معالجتان، پیروی از برنامه درمانی و ایجاد تغییرات سالم در سبک زندگی است. با این کار، افراد زیادی با COPD سال‌های طولانی و باکیفیتی را سپری می‌کنند.